تبديل تهديد کم آبي به فرصت

عبارات مهم : سياست

کم آبي و خشک سالي پديده اي ناخوشايند هست؛ ولی اگر از زاويه اي ديگر به عنوان نگريسته شود، مي توان اين تهديد را با درايت به پنجره فرصتی براي شروع تغييرات ساختاري و نهادي در نظام توسعه کشور در جهت سازگاري با شرايط کم آبي تبديل کرد؛ البته اين مهم مستلزم بازتعريف مفهوم سنتي توسعه، بازنگري در باورهاي قبلي و تغيير نگرش خردمندانه در رويکردهاي برنامه ريزي و سياست گذاري است.

قصه پرغصه پرسشها کمبود آب در کشور، ديرزماني است ذهن همه را به خود مشغول کرده و زمستان کم بارش امسال نيز بر اين نگراني دامن زده هست. براي چنين مشکلي دو دسته راه حل وجود دارد؛ دسته اول در استحصال بيشتر آب و عرضه بيشتر منابع هست، ولي با توجه به اينکه درحال حاضر ميزان بهره برداري از منابع آب کشور بسيار بيشتر از قیمت تجديد آن هست، بنابراين اين رويکرد متأسفانه امکان پذير نخواهد بود؛ ولی دسته دوم راه حل ها، در کنترل مصارف است.

تبديل تهديد کم‌آبي به وقت

در اين رويکرد، معمولا مردم مخاطب قرار مي گيرند تا با صرفه جويي در مصرف آب، گذار از شرايط کم آبي را ممکن کنند؛ ولی گروهي که نقش تأثيرگذار و مهم تري دارند، ولي کمتر مخاطب اصلاحات آبي قرار مي گيرند، سياسيون و دولتمردان هستند. اين گروه با تأثيرگذاري بر سياست هاي حاکم بر کشور، بستر ساختاري فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي را شکل مي دهند. براي اصلاح مصارف، در دو سطح مي توان وارد عمل شد؛ در يک سطح، واکنش‌ها مصرف کنندگان در مقياس فردي بر شکل گيري الگوي مصرف آب تأثيرگذار خواهد بود. به عنوان مثال با تغيير الگوي کشت از يک گياه پرمصرف به گياهی کم مصرف، مي توان در ميزان مصرف آب کشاورزي صرفه جويي يا کم کردن سطح پوشش چمن در شهرها مي تواند به کم کردن مصرف آب کمک كرد. اين گونه تغييرات در الگوي مصرف، هرچند تأثيرگذار هستند، ولي متأسفانه براي شرايط کنوني کم آبي کشور کافي نيستند. سطح مهم تري که مي تواند بر کم کردن مصرف آب تأثير جدي بگذارد، سطح ساختاري است.

منظور از سطح ساختاري، بستر اقتصادي- اجتماعي است که زيربناي همه فعاليت هاي کشور را تشکيل مي دهد. مدل توسعه اي که تا امروز از آن براي اقتصاد کشور استفاده شده است هست، در شرايط جديد آبي ديگر کاربردی نخواهد بود. آيا با اين شرايط آبي، انتظارات قبلي از بخش کشاورزي در توليد اشتغال و معيشت همچنان مي تواند محقق شود؟ آيا وقت آن فرا نرسيده که تعريف خود را از توسعه اقتصادي وابسته به آب عوض کنيم؟ در چنين شرايطي، ناگزيريم مسير رشد اقتصادي را از مسير مصرف منابع جدا كنيم. اين کار به سادگي و با هزينه هاي کم امکان پذير نخواهد بود؛ ازجمله هزينه هاي گزاف چنين تغييراتي، هزينه هاي سياسي و اجتماعي آن است که هر دولتي به راحتي زير بار آنها نمي رود.

کم آبي و خشک سالي پديده اي ناخوشايند هست؛ ولی اگر از زاويه اي ديگر به عنوان نگريسته شود، مي توان اين تهديد را با درايت به پنجره فرصتی براي شروع تغييرات ساختاري

براي تغيير ساختار اقتصاد به سمت مصرف کمتر منابع آب، بسترسازي و ايجاد آمادگي در سطح جامعه شرطی اساسي هست. اگر چشم انداز شرايط توسعه آب بر از قبل درک مي شد و از ابتدا ريل گذاري مسير توسعه بر مبناي توسعه کم آب بر گذاشته مي شد، امکان پيشگيري از ورود به شرايط کم آبي وجود داشت؛ ولی با روندي که تاکنون سپری شده است هست، به دليل وابستگي شديد به مسير طي شده، توجيه کردن سياست گذاران و همراه کردن بدنه جامعه براي جدايي مسير رشد اقتصادي از مصرف آب، کار بسيار پيچيده اي هست. در چنين شرايطي، قبل از هرچيز مورد نیاز است دغدغه کمبود منابع آب، در عين حفظ اميدواري، در همه سطوح سياست گذاري و اجرائي درک شود. وقوع پديده اي مانند کم کردن شديد بارش ها، مشابه آنچه در سال جاري با آن مواجه شده است ايم، مي تواند فرصتي را فراهم كند و به بسترسازي مورد نیاز براي تغييرات در سطح ساختاري یاری کند و هزينه هاي سياسي- اجتماعي چنين تغييراتي را پايين بياورد.

اکنون وقت بسيار مناسبي است تا سياست گذاران با برنامه ريزي دقيق و اتخاذ راهبردهاي مناسب، زمينه جدايي رشد اقتصادي را از مصرف منابع محقق کنند. جهت نجات آب کشور، مورد نیاز است نگرش مديريتي به اين باور برسد که باید با شرايط جديد کم آبي سازگاري ایجاد کرد، نه اينکه در تلاش بود با آن جنگيد. اصرار بر ادامه روند قبلي در برنامه ها و فعاليت هاي اقتصادي، به قيمت از دست دادن وقت تمام خواهد شد و شايد هزينه تغييرات به حدي اوج برود که به راستي ديگر هيچ دولتي جرئت تحمل آن را نداشته باشد. حال ما گذشته اي است که در آينده افسوس آن را خواهيم خورد.

علي باقري- دانشيار دانشگاه تربيت مدرس

تبديل تهديد کم‌آبي به وقت

شرق

واژه های کلیدی: سياست | منابع | اخبار اجتماعی