دیروز «اضافه» نبودیم

عبارات مهم : ایران

حتما شنیده اید که می گویند، «حاشیه را رها کن و به متن بچسب»؛ کلمه حاشیه در ذهن بسیاری از ما به معنای موضوعی کم اهمیت یا حتی وقت گیر و اضافه، جلوه گر می شود. ترکیب حاشیه نشینی در شهرها هم ساختاری است به ظاهر اضافه و البته مملو از تبعیض، بی عدالتی، فقر و بزه. در زبان فارسی حاشیه نشینی تقریبا مترادف و جایگزین است با واژه هایی چون آلونک، زاغه نشینی، ساخت و سازهای غیر استاندارد و غیرقانونی و محرومیت از تجهیزات و امکانات اولیه زندگی مانند آب، برق، فاضلاب و هر آنچه یک «زندگی» حداقلی را می سازد.

دیروز «اضافه» نبودیم

آغاز ماجرای حاشیه نشینی در ایران

عناوین دیگر حاشیه نشینی در ادبیات شهری کشور عزیزمان ایران کلمات زورآباد، حلبی آباد، حصیرآباد و گودنشین هست. معمول ترین تعریف از حاشیه نشینان، کسانی هستند که در قلمرو زندگی اجتماعی-اقتصادی شهرها بسر می برند، لیکن در نظام اجتماعی آنها ادغام نشده اند و از این رو، به عنوان شهروندان رسمی در جامعه پذیرفته نمی شوند یا لااقل خود، چنین احساسی دارند. این گسست از جامعه شهری، همراه با شاخصه های زیست -حاشیه ای همچون شکل وقوع مسکن، مهارت های شغل و خصلت روابط اجتماعی، آنها را از شهروندان- متمایز می سازد. شروع این پدیده در کشور ما به دهه ۴۰ و بعد از اصلاحات ارضی باز می گردد. در این وقت بسیاری از اراضی بزرگ کشاورزی به قطعات کوچکتر تبدیل شد و در اختیار کشاورزان قرار گرفت. عده ای که مایل به کار روی زمین های کوچک نبودند؛ تصمیم به فروش زمین های خود گرفتند.

از این رو، با تصویب «نحوه انتقال اراضی به زارعان مشمول قوانین و مقررات اصلاحات ارضی» روند فروش زمین ها زیاد کردن یافت و هجوم روستاییان آغازی بر حاشیه نشینی شد. هم اکنون بر اساس آمار دولت قبل، در حدود ۱۹ هزار دِه در کشور بین ۳ تا ۵ خانوار دارند. بر اساس آمار غیر رسمی و شاخص های موجود در کشور، تعداد حاشیه نشینان در ایران، بیش از ۱۲ میلیون نفر است که این تعداد، دائما در حال زیاد کردن هست. اکثر این افراد در حاشیه های شهرهای بزرگ مانند تهران، کرج، اصفهان، مشهد و… زندگی می کنند.

حتما شنیده اید که می گویند، «حاشیه را رها کن و به متن بچسب»؛ کلمه حاشیه در ذهن بسیاری از ما به معنای موضوعی کم اهمیت یا حتی وقت گیر و اضافه، جلوه گر می شود. تر

آمارهای موجود و عوامل پنهان

بر اساس آمار مرکز نظارت بر سکونتگاه های شرکت ملل متحد (UNCHS)-درسال ۲۰۰۳ – یک میلیارد از جمعیت بیش از ۶ میلیاردی زمین، حاشیه نشین بوده اند. بر اساس آینده نگری همین مرکز، این عدد تا سال ۲۰۳۰ میلادی، دو برابر خواهد شد و در سال ۲۰۵۰ از جمعیت ۹ میلیاردی زمین حدود ۵/۳ میلیارد نفر حاشیه نشین خواهند بود.

بر اساس آمار دیگر، این جمعیت در قاره های آسیا، آفریقا و آمریکا که حاشیه نشینان بیشتری داشته اند به ترتیب جمعیت حاشیه نشینان در سال های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۱ در جنوب آسیا ۴۰۰ و ۴۵۰ میلیون، در شرق آسیا ۱۵۰ و ۲۰۰ میلیون، در جنوب صحرای آفریقا ۱۰۰ و ۱۷۰ میلیون و در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب ۱۱۰ و ۱۲۰ میلیون نفر بوده هست. حاشیه نشینی با «کاهش استاندارد های زیستی مناطق روستایی» رابطه مستقیم دارد. پایین آمدن سطح دسترسی ها و استانداردهای زیستی در مناطق روستایی، موجب مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها می شود. چندی پیش، مدیر جمهور در مناظره های انتخاباتی خود «بیکاری و درآمد ناکافی» را از علل مهم حاشیه نشینی برشمرده بود. از دلایل دیگر این پدیده، می توان به «کمبود مسکن» و «گرانی غیر متعارف زمین» در شهرهای بزرگ، «رها شدن روستاها»، «برخی نگرش های تمرکزگرا در دولت» به عنوان عامل زیاد کردن امکانات در شهرهای بزرگ و گسترش شکاف طبقاتی را نام برد. همچنین رشد بالای جمعیت روستایی و «جاذبه های پرشمار شهری» باعث شده است تا بسیاری روستاییان تلاش کنند خود را به مناطق شهری برسانند.

دیروز «اضافه» نبودیم

فقر فرهنگی

از بااهمیت ترین پیامدهای حاشیه نشینی «فرهنگ فقر و محرومیت نسبی» هست. فرهنگ فقر نه به معنای نداشتن درآمد کافی، بلکه به معنای «انتقال سبکی از زندگی از نسلی به نسل بعد» هست. منزل های خشتی و حلبی با پتوهایی که نقش در را جهت ساکنانش بازی می کند، زنانی که با آب های آلوده ظرف می شویند، کودکانی که در زمین های گلی بازی می کنند و آمار زیادی اعتیاد در مردان و بسیاری پرسشها دیگر، بیش از آنکه نشان از زرق و برق و رفاه زندگی مدرن شهری داشته باشد، نشانگر «رشد توامان فقر و فقر فرهنگی» در اطراف شهرهای بزرگ هست. از دیگر پیامدهای حاشیه نشینی، می توان به زیاد کردن جرایمی مانند سرقت، نزاع های خیابانی، مزاحمت، تجاوز، خرید و فروش مواد مخدر و… اشاره کرد.

فقط نگاه می کنید!

حتما شنیده اید که می گویند، «حاشیه را رها کن و به متن بچسب»؛ کلمه حاشیه در ذهن بسیاری از ما به معنای موضوعی کم اهمیت یا حتی وقت گیر و اضافه، جلوه گر می شود. تر

در بسیاری از کشورهای دنیا جهت کم کردن پیامدهای حاشیه نشینی، حاشیه شهرها خود را به عنوان یک جامعه مستقل تعریف کرده اند. ساکنان این مناطق، برنامه های توسعه و پیشرفت محلات خود – همراه با دولت و سایر شرکت های ذی ربط- را، جلو می برند. پذیرفتن این افراد و «دیدن آنها» بخش مهمی از مسیر حل مساله هست. جهت نگهداری ازاین مناطق، نیاز به سازماندهی جمعی جهت توسعه زمین، ساخت سرپناه مناسب و استاندارد، تامین خدمات اساسی مانند بهداشت و آموزش با ساخت بیمارستان ها و مدارس مناسب در این مناطق قلمداد می شود. علاوه بر این، جهت تأمین امنیت و سلامت روانی در این مناطق، باید از زیاد کردن جمعیت بیش از حد در مناطق یاد شده است جلوگیری کرد و با انجام کارهای فرهنگی و آموزش به افراد، نحوه همکاری و برخورد با یکدیگر، ایفای نقش اساسی در اصلاح روابط و شرایط منطقه را به خود حاشیه نشینان واگذار کرد. از سوی دیگر،«متوازن سازی الگوی توسعه»، «نوسازی نظام بهر ه برداری کشاورزی»، «توسعه روستایی و اصلاح اوضاع معیشتی در روستاها»، از حاشیه نشینی می کاهد و تأمین مالی و شغلی روستایی نیز حتی می تواند باعث مهاجرت معکوس از حاشیه شهرها به روستاها شود. این امر باعث خواهد شد تا امنیت غذایی نیز که محصولات آن حاصل از دامداری و کشاورزی روستاییان هست، تضمین شود.

تهران، بر مرز فاجعه

ایران به عنوان ششمین کشور پرجمعیت دنیا در سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۰، زیاد کردن جمعیت ۹/۳ برابری را تجربه کرده، درحالی که این رشد جهت جمعیت دنیا کمتر از ۳/۲ برابر بوده هست. رشد جمعیت شهری در کشور ما طی ۴۵ سال، بیش از ۷برابر بوده که این میزان، جهت شهر تهران، به نحوه غیر متعارفی زیاد بوده هست. همین طور، پدیده عجیب دیگری که در استان پایتخت کشور عزیزمان ایران وجود دارد، زیاد کردن ۵/۷ درصدی جمعیت روستایی اطراف پایتخت کشور عزیزمان ایران هست. یعنی در این پدیده پیچیده-که قطعا ارزش مطالعاتی جامعه شناختی بیشتری نیز دارد- «جمعیت» از شهرهای دیگر استان ها به روستاهای استان پایتخت کشور عزیزمان ایران مهاجرت کرده اند.

دیروز «اضافه» نبودیم

حرف آخر: نهادهای موثر

اکنون باوجود همه این پرسشها ، باید دید کدام ارگان ها در کشور ما، آماده رویارویی با این پدیده هستند؟ کدام برنامه ملی جهت مهار و کم کردن سرعت رشد حاشیه نشینی در نظر گرفته شده است است؟ باید دید در زمانی که از دل کلمه «حاشیه نشینی» در اطراف شهری مانند پایتخت کشور عزیزمان ایران کلماتی مانند «گورخوابی» زاییده می شود، کدام نهاد و کدام مدیریت شهری قصد برنامه ریزی جهت آمایش سرزمین ها و تقلیل نابرابری های منطقه ای را خواهد داشت؟ قطعا ساخت و اصلاح زیرساخت ها و تجهیزات گسترده در حاشیه شهرها و سامان دادن به روستاها، تنها با باور بخش شخصی و همدلی همه «نهادهای ذی ربط غیردولتی» و تخصیص «بودجه کافی دولتی» جهت این مناطق، امکان پذیر خواهد بود. به شرط آنکه ایده های بخش شخصی با نشانه جذب سرمایه و امکانات آن، به کار گرفته شود و لااقل در حل معضل حاشیه نشینی که چندان از آن، «نان و آبی» گرم نمی شود، همه بخش های حاکمیتی و دستگاه های دولتی، از آن دست بشویند و تمرکزگرایی را کنار بگذارند.

آرمان

واژه های کلیدی: ایران | جمعیت | زندگی | شهرهای | در حاشیه | اخبار اجتماعی